У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болсноос хойш энэ засаг уул уурхайн өчнөөн лиценз хураалаа. Салхитын тусгай ажиллагаанаас эхлэлтэй лиценз хураалт сая л гэхэд Ц.Мянганбаярын гэх тусгай зөвшөөрлүүдийг төрд хурааж авснаар үргэлжлэв. Шалтгаан нь тун хөгтэй. Орхон гол гурав тасарсан юм байх. Орхон гол дээр оччихоод ирсэн хэн ч хэлнэ дээ, тасрах биш харин ч эргээ халин үерлэж байгааг. Нөхөн сэргээлт хийгээгүй гэсэн тайлбар засгийн шийдвэрт харагдана лээ. Нөхөн сэргээлт хийгээгүй гэж хурааж авчихаад уул уурхайн компанийн гаргасан алдааг татвар төлөгчдийн мөнгөөр засна гэсэн логик анзаарагдаад байна. Уг нь хууль номоороо бол нөхөн сэргээлт хийгээгүй компанид “Ухсан газраа янзал” гэмээр юм. Ц.Мянганбаярыг өрөөндөө дуудаж ирээд “Хууль зөрчсөн хэнийг ч өршөөхгүй. Төчнөөн хугацааны дараа нөхөн сэргээлт хийсэн байгаарай. Заасан хугацаанд өгсөн үүрэг биелүүлэхгүй бол лицензтэй чинь ярина гэсэн бол илүү ухаалаг харагдах байлаа, Ерөнхий сайд. Хийгээгүй л юм бол нөхөн сэргээлтийг нь шахаж шаардаад хийлгэж яагаад болохгүй гэж.Уул уурхай шууд болон дам нөлөөгөөрөө эдийн засгийн 60 гаруй хувийг чирч явдаг салбар. Цагтаа хөрөнгө оруулалт цутгаж байсан энэ салбарт өнөөдөр Оюу толгойгоос өөр тэр гэчихээр том хөрөнгө оруулалт байхгүй. Монголд нэгэнт орж ирээд хайгуулын төсөл эхлүүлсэн гадны ганц нэг компани мөнгө зарж эхлүүлсэн ажлаа орхиод гарч ч болохгүй, төслөө өргөжүүлэх ч аргагүй ацан шалаанд орчихсон. Жилдээ олдог долларын ихэнхийг чирч ирдэг энэ салбар сөхөрвөл наанадаж долларын ханш галзуурч, цаанадаж улсаараа зүдүү амьдрах эрсдэл хүлээж байгаа. Лицензүүдийг энэ мэт толгой дарааллаж хураагаад байвал сөхрөөд унахад бэлэн болсон салбар гэчихэд хэтрүүлэг болохгүй. Сүүлийн үед өрнөж буй үйл явдлуудыг анзаарах нь ээ лиценз хураалт, уул уурхайн салбарыг онилсон сэлэм эргүүлэлтийн эрч сулрахгүй янзтай. Сая гэхэд л гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн уул уурхайн эсрэг шаардлагатай бол цэрэг хөдөлгөнө гэсэн утгатай мэдэгдэл хийчихлээ. Ийм утгатай мэдэгдэл ойрхон зайтай хийх тусмаа л хөрөнгө оруулалтын орчинд муугаар тусна. Ерөнхий сайд маань уул уурхайгаа унагачихвал юу идэж, юу ууж амьдрах вэ гэсэн асуултыг тавих сөхөөгүй л попорч байна. Доллар олж ирдэг гол салбар унасан хойно Ерөнхий сайд хэчнээн өндөр дуугаар “Уул уурхайн сайдын толгойтой нь ярина” гэж мянга загнаж үүрэгдээд эрдэс баялгийн салбар эргэж сэхэхгүй нь бодитой үнэн. Махны үнэ хаданд гарсны дараа Ч.Улаан сайдын толгойтой хэчнээн яриад лав нэмэр алга.
Попуудын ярих дуртай нэг өнцөг бий. Манай сэлэм эргүүлэгч улстөрчид Монголын газар нутаг тэр чигтээ уул уурхайн хөлд сэндийчигдэж дууслаа гэцгээдэг. Хайгуул, олборлолт хийсэн талбай нийт газар нутгийн 5.2 хувийг эзэлдэг гэсэн статистикийг АМГТГ-ын цахим хуудас руу хандаад харчихаж болно. Үүнээс олборлолт явуулж байгаа нь Монголын нийт газар нутгийн дөнгөж 1.1 хувьтай тэнцэнэ. Тэгэхээр нөхдүүдийн яриад, айлгаад байгаа шиг улсын газар нутаг тэр чигтээ там болчихсон юм алга.
Мэдээж хууль зөрчсөн хэнд ч төр төмөр нүүрээ харуулах ёстой. Гэхдээ тусгай ажиллагаа явуулж, цэрэг хөдөлгөж, хөмсгөө зангидаж ширүүн дуугарч биш. Хууль номоор нь шийтгэл хүлээлгэж, хариуцлага тооцоод явах хэрэгтэй. Хүчээр ингэж шийдэж, лицензүүдийг хуйгаар нь хураагаад эхэлнэ гэдэг бол яавч сайн дохио биш. Буруу мессэж. Бусдад чөлөөт зах зээлтэй, ардчилалтай улс гэж харагдахгүй байх том эрсдэлтэй арга барил. Ингэж попрох тусам гадна, дотны хөрөнгө оруулагчид эргэлзэж харна. Эргэлзсэн хөрөнгө оруулагчид мөнгөө татаж, бизнесээ хумих нь хэнд ч ил тодорхой үнэн. Экспортын 80 гаруй хувийг дангаараа эзэлдэг уул уурхай уг нь адлаад байх салбар биш. Харин ч зөв бодлого, ухаалаг шийдвэрээр чиглүүлж, онцгойлж анхаарах учиртай салбар.
Манай шийдвэр гаргагчдад нэг гэм бий. Твиттерээр шуурчихаар л шийдвэр гаргаж, дагаж хуйлраад байдаг.Үнэн хэрэгтээ идэвхтэй жиргэдэг 200 гаруйхан хүн ард түмэн биш. Жиргээчдийг дагаж шийдвэр гаргагчдын аяг юмны зах зух гадарладаг хэн ч хараад мушийхаар гэнэн, тэнэг нь дэндсэн хандлага. Хувийн өмчийг Үндсэн хуулиараа хамгаалсан оронд хувийн өмчид халдсан шигээ улстөржиж суух нь хууль зөрчсөн хэрэг. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүний удаа дараагийн попролтоос бас нэг өнцөг тод анзаарагдаад байна. У.Хүрэлсүх үг хэлэх бүрдээ л намынхнаа зүхэж, засгаа элдэвлэж харагдах боллоо. Эсвэл тэр намаасаа тусдаа, засгаасаа ангид тусгай фигур уу. Нэг бол ийм байх ноцтой шалтгаантай болчихсон хүн үү? Хазааргүй морь шиг бодлогогүй алхам хийсэн шигээ бужигнуулж яваа энэ хүнээ татаж авах чигийн алхмыг МАН-аас хийх цаг болсон шиг санагдаад байх юм.
Ц.Билиг
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
