Ерөнхийлөгч нь тансаг хүлээн авалт хийж, Ерөнхий сайд нь төрсөн тосгондоо томоо сургууль бариулж, дардан зам тавиулсан шигээ төсвийн мөнгийг салхинд хийсгэж суух зуур инфляц сүүлийн арван жилийн рекордыг эвдлээ. Өнгөрсөн сарын инфляцийг харахнээ он гарснаас хойш 9.5 хувиар өсчихөж.
Өмнөх сарынхаас даруй 1.5 хувиар өссөн гэх тоо дурайж байна. Товчхондоо бид 16.1 хувийн инфляцтай аж төрж сууна. Инфляцийн цойлолтод тээвэр, хүнс, эм тариа, хувцас, бөс бараа, орон сууц, ус цахилгааны төлбөр, хийн болон бусад түлшний үнэ голлож нөлөөлсөн гэх тайлбарыг Үндэсний статистикийн хорооноос өгөөд буй. Наадмын урт амралтаар шатахууны үнэ огцом өссөн гээд бодохоор өргөн хэрэглээний барааны үнэ ирэх өдрүүдэд өсөх зураг харагдаж байна. Ядаж байхад төсөвт амь тариа болдог зэсийн үнэ газардчихлаа. Эдийн засгийн аналитик мэдээлэл бэлтгэн хүргэдэг MIRA өнгөрсөн сарын тойм нийтлэлдээ “Дэлхийн эдийн засгийн барометр гэгддэг зэсийн үнэ 2021 оны эхэн үеэс хойш анх удаа тонн нь 8000 ам.доллараас доош уналаа. Бодлогын хүүгийн өсөлттэй холбоотойгоор ам.доллар чангарсан, БНХАУ-ын цар тахлын бодлогын нөлөөгөөр үйлдвэрлэл агшсантай холбоотойгоор зэсийн үнэ долдугаар сарын 4-нд сүүлийн 17 сарын доод түвшиндээ хүртэл буураад байна. Дунд хугацаанд эрэлт нэмэгдэх хүлээлтэд үндэслэн шинжээчид зэсийн үнийг 2022-2024 онд бага зэрэг өсөх таамаглал дэвшүүлжээ” хэмээн онцолж байв. Одоо зэсийн ханш 7000 руу орчихсон яваа. Он гарах үед тонн нь 12 мянган ам.долларт хүрч цойлж байсан гэхээр гучин хувиар унасан гэсэн үг. Цаашид хэд хүрч уруудахыг хэлэх боломжгүй гэсэн таамаг хөвөрч байна. Арга ч үгүй, ковидын дараах хямрал, геополитикийн хурцадмал байдал дэлхийн улсуудад тааварлашгүй нөхцөл үүсгээд нэлээд хэдэн сарын нүүр үзчихлээ. Дэлхий даяараа онолоос гажсан орчинд эдийн засгаа авч үлдэх гэж хичээж яваа гэсэн үг.
Европ тэр чигээрээ сандруу, АНУ шинэ сорилттой нүүр тулсан ийм цагт хугацаа алдалгүй ухаалаг шийдвэр гаргах хурдтай улс орнууд л элгээрээ газар хэвтчихгүйхэн шиг аж төрж таарна. Тахлын үед Америк ч мөнгө хэвлэсэн, манайх ч хэвлэсэн, ерөөс дэлхийгээрээ ийм арга хэрэглэсэн. Гэвч тэд пянгаа дааж, бид паникт орлоо. Шалтгааныг ухаж ядах юмгүй. Эрх баригчдын урагшгүй байдал, маневр хийх чадамжгүй өөрсдөө идэхийг урьтал болгосон хандлага, төсвийн үрэлгэн, ухаангүй зарцуулалт, авсан өр, зээлээ чулуу болгож чадаагүй алдаа, хөрөнгө оруулалт, бизнесийг хумьсан урт хугацааны алдаатай бодлого л инфиляцдаа дарлуулахад хүргэчихлээ. Товчхондоо эрх баригчдын энэ алдаанууд кг нь 5000 төгрөг байсан будааны үнийг хэдхэн сарын дотор 12 мянган төгрөгт хүргэж иргэдийн халаасыг сэгсэрч байна. Удахгүй намар болно. Сургууль, цэцэрлэг үүдээ нээж, ажил алба цэгцрээд ирэхээр хэрэглээ огцом өснө. Жил жилийн намар инфляц өсдөг нь жамын үзэгдэл болчихсон. Инфляц өсдөг үе дээр ойрын арван жилд ажиглагдаагүй өндөр инфляцийг нэмэхээр эдийн засаг яах бол, иргэдийн сарын орлогын үнэ цэн хэчнээн хувиар алдагдах бол? Хариулахад хэцүү асуулт. Сэтгэл өвтгөсөн хариу гарах нь ойлгомжтой асуулт гэвэл энэ л байна.
“Инфляц ганц бидний зовлон биш, Америкаас импортлож авсан инфляц л асуудал болоод байна” гэсэн утгатай тайлбар хэлдэг л дээ, албаныхан. Үнэн, бодитой шалтгаан мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ түрүүн хэлсэнчлэн тансаглахын дон шүглэсэн, тахлын хоёр жилийг сонгуульд зориулсан шоу болгож хувиргасан, эдийн засгаа хөгжүүлэх тэлэх ямар ч бодлогогүй эрх баригчдаас их юм болж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай төслүүд хэрэгжсэнсэн бол ийм үед төгрөгөө цаас болгочихгүйхэн шиг амь зуух боломж байсан. Харамсалтай нь манай эрх баригчид арваад жилийн өмнөөс Стратегийн ач холбогдолтой салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хуулиас эхлээд “урт нэртэй хууль”, “гэнэтийн ашгийн татварын хууль” гэх мэт элдэв хууль баталж популизмдсаар Оюу толгойгоос өөр гадны хөрөнгө оруулалтгүй болгочихсон нь нуух юмгүй ил үнэн. Бүр аймаар нь Оюу толгойн бүтээн байгуулалт бараг дуусчихсан. Өөрөөр хэлбэл ирэх жилээс гадаадын хөрөнгө оруулалт тэг рүү орох өндөр эрсдэл дунд бид амьдарч байгаа. Ийм хэцүү нөхцөлд аж төрж суугаа хэр нь дэлхийн уул уурхайн хөрөнгө оруулагчид чуулдаг PDAC-ийн өмнө Ерөнхий сайд нь “Орон нутгийн иргэд зөвшөөрөхгүй бол лиценз олгохгүй” гэсэн супер поп мэдэгдэл хийснийг уншигчид тод санаж буй байх. Шуудхан хэлэхэд өнөөгийн эрх баригчдад гадаадын хөрөнгө оруулалт татах ямар ч чадамж, сонирхол байхгүйг энэ мэдэгдлээс багцаалдчихаж болно.
Financial times Монголыг дараагийн БРИКС болох M3 гэх нэршилд багтааж, эдийн засгийн өсөлт 17 хувиар хэмжигдэж, гадны томоохон компаниуд Монголд оффисоо нээж байсан алтан үеийг ийм болгосон алдааг өнөөгийн эрх баригчид их дээрээс эхлүүлсэн. Хамгийн харамсмаар нь манай дарга нар алдаагаа засах сэтгэл, хандлага, шийдэл, бодлогогүйгээр улс орноо удирдсаар өнөөдрийг хүрээд буй. Тэгэхээр одоо бидэнд нэг л арга байна. Нэлээд хэдэн өдрийн өмнө эдийн засагч Б.Лхагважавтай үг сольж суухад мань эр “Сайн менежерүүдэд эрх чөлөөг нь өгчихмөөр байгаа юм. Тэд бараа бүтээгдэхүүнийг хаанаас ч олоод ирнэ. Компаниудад эрх чөлөө өгвөл тэд л дэлхийгээс мөнгө олж ирж эдийн засгаа сэвхийлгэнэ. Засгийг хараад бүтэхгүй нь ойлгомжтой болчихлоо шүү дээ. Бүр тодруулж хэлбэл ерэн оны үед жинхэнэ утгаар нь өгч байсан эрх чөлөөг хувь иргэддээ, компаниуддаа эдлүүлмээр байна. Тэгэхгүй бол эрх баригчдыг дагаж мөнгө саадаг цөөхөн компани л улстөрчидтэй хамт мөнгөждөг нь ил цагаан үнэн болсон. Улстөрчдийн хувьд гаргасан шийдвэрээсээ ашиг хүртдэг нь нууц биш. Жишээ нь бодлогын хүү өсгөсөн шийдвэр байна. Арилжааны банкууд зээл гаргахгүй байна гэдэг чинь яг нарийндаа төв банкаар дамжуулаад мөнгөө хүүлж байгаа л хэрэг. Хувь хүний итгэл найдвар, компаниудынхаа эр чадалд л найдах ганц боломж байна” гэж ярьсан юм.
Үнэн л дээ, улстөрчид, эрх баригчид эдийн засгаа тэлэх юу ч хийж чаддаггүйг өнгөрсөн арваад жил тов тодорхой харууллаа. Найдаж болох ганц нь хувийн хэвшил болоод байгаа нь булзах аргагүй үнэн. Хувийн хэвшлийнхээ сайн менежерүүдэд найдаад үзье. Тендер дагасан цөөхөн компаниудаа мөнгөжүүлж, тэгж мөнгөжүүлэх далимдаа өөрсдөө халаасаа зузаатгадаг хандлагаасаа татгалзах зоригтой баймаар байна, Ерөнхий сайд аа. Тахлын дараах хямрал, Орос Украйны дайн хурцадсан ийм хэцүү үед ганцхан жил л хувийн хэвшлийнхэндээ эрх чөлөө олгоод үзье. Муусайн баячууд гэж зүхүүлэн байж эдийн засгийг төдийгөөс өдий хүртэл авч явсаар ирсэн сайн менежерүүд ковидын дараах шинэ дэлхийд яаж тоглохоо мэдэрчихсэн яваа гэдэгт эргэлзэх юм алга. Дэлхийгээрээ барьц алдаж буй тодорхойгүй шинэ нөхцөлд үүнээс өөр арга, шийдэл харагдахгүй байна даа.
